Όσοι παρακολούθησαν τις προετοιμασίες για τη 17η Σκακιστική Ολυμπιάδα γνώριζαν ότι η πατρίδα του Καμπαμπλάνκα θα έκανε ότι ήταν δυνατό για να εκπληρώσει το έργο της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. «Αυτή τη στιγμή ολόκληρη η χώρα είναι μια σκακιέρα» έγραψε μια κουβανική εφημερίδα την ημέρα που οι εκπρόσωποι των 52 χωρών που δήλωσαν συμμετοχή έφτασαν στο νησί. Πάνω από 1.000 άτομα τεχνικό προσωπικό ήταν στη διάθεση των παικτών κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας (23 Οκτωβρίου έως 20 Νοεμβρίου 1966), που θεωρήθηκε μια από τις πιο εκθαμβωτικές στην ιστορία του θεσμού.
Ο επικεφαλής της ομάδας των ΗΠΑ Μπόμπι Φίσερ συζητά με τον ηγέτη της Κούβας Φιντέλ Κάστρο
Ο Κάστρο ήταν φυσικά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Εδώ με τον μετέπειτα παγκόσμιο πρωταθλητή Μπόρις Σπάσκι.
Σιμουλτανέ όπου ο Τσε αντιμετωπίζει τον Κορτσνόι
Ο Τσε, παίκτης και θεατής σκακιστικών αγώνων, δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει την Ολυμπιάδα της Αβάνας
Με εύθυμη διάθεση ο Κάστρο και οι Σοβιετικοί γκραν μετρ Πετροσιάν και Πολουγκαέφσκι
Σκάκι = Τσε, ακόμα και σήμερα στην Κούβα
Στις εκτός σκακιέρας κινήσεις, ο Ορνιθόπουλος θα είναι ο μόνος από την Εθνική μας που θα πλησιάσει τον Φιντέλ Κάστρο
Ανάμεσα στους ανώνυμους υποστηρικτές υπήρχαν και δύο θρυλικά ονόματα που αγαπούσαν με πάθος το σκάκι. Ο Φιντέλ Κάστρο και ο Τσε Γκεβάρα.
Κάστρο προς Φίσερ: Φοβάσαι την ήττα;
Ο Φιντέλ Κάστρο (1926-2016), ο ηγέτης της νεότερης ιστορίας της Κούβας, ήταν πραγματικός φίλος του σκακιού. Έπαιρνε μέρος σε επιδείξεις σιμουλτανέ και επεδίωκε συναντήσεις με επώνυμους σκακιστές. Έχει φωτογραφηθεί να παίζει με τον Φίσερ, να σχολιάζει παρτίδα με τον Πετροσιάν, να παρακολουθεί σκακιστικούς αγώνες και να συμμετέχει στο γιγαντιαίο σιμουλτανέ του 2002 στην Αβάνα, όπου 550 ισχυροί παίκτες αντιμετώπισαν 11.000 ερασιτέχνες σκακιστές! Τα μέλη της Εθνικής Ελλάδας θυμούνται τον Κουβανό ηγέτη διαρκώς παρόντα το 1966, στην Ολυμπιάδα της Αβάνας.
Ο Φιντέλ ήταν ίσως ο μόνος ηγέτης στον κόσμο που μπόρεσε να κάμψει τις συνήθεις ιδιοτροπίες του Φίσερ. Το καλοκαίρι του 1965, ο Αμερικανός πρωταθλητής επρόκειτο να μετάσχει στο τουρνουά της Αβάνας, μα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απαγόρευσε τη μετάβασή του και συμφωνήθηκε να παίξει μέσω τηλετύπου από τη Νέα Υόρκη. Όταν ο αμερικάνικος Τύπος δημοσίευσε πληροφορίες ότι ο Κάστρο είχε χαρακτηρίσει το γεγονός «μεγάλη προπαγανδιστική νίκη», ο Φίσερ έσπευσε να του στείλει τηλεγράφημα, με το οποίο δήλωνε ότι αποσύρει τη συμμετοχή του, εκτός αν διαβεβαιώσει επίσημα ότι η κουβανική κυβέρνηση δεν θα εκμεταλλευτεί πολιτικά το γεγονός.
Ο Κάστρο απάντησε ότι δεν είχε κάνει καμιά δήλωση, προσθέτοντας αιχμηρά: «Εάν φοβάστε την ήττα και μετανιώσατε για την προηγούμενη απόφασή σας, θα ήταν καλύτερα να βρείτε άλλη δικαιολογία, ειδεμή να έχετε το σθένος να παραμείνετε έντιμος». Αυτό πήγαινε πολύ για τον Φίσερ, που έσπευσε πάραυτα να επιβεβαιώσει τη συμμετοχή του.
Αναφέρεται ακόμη ότι ο Κάστρο νίκησε τον Φίσερ. Δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για φιλική παρτίδα ή για συμμετοχή του Κουβανού ηγέτη σε επίδειξη σιμουλτανέ του Αμερικανού γκρανμέτρ. Λέγεται όμως ότι μετά την παρτίδα ο Φιντέλ καθησύχασε τον Φίσερ λέγοντας: «Πάντως μη μου ανησυχείς, δεν θα είμαι ανάμεσα στους μεγάλους σκακιστές στην επόμενη Ολυμπιάδα». Τον διαβεβαίωσε δε ότι είχε μελετήσει τις παρτίδες του Καπαμπλάνκα αλλά και το βιβλίο του ίδιου του Φίσερ.
Διασώζεται και μια παρτίδα του Μεξικανού Φιλιμπέρτο Τεράζας με τον Φιντέλ Κάστρο και υπάρχει μια πιθανότητα οι αναφορές στη μάχη του Φιντέλ με τον Φίσερ να αναφέρονται στην πραγματικότητα σε αυτή.
Όταν όλοι αναζητούσαν τον Τσε
Η άλλη θρυλική μορφή της Κουβανικής επανάστασης, ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα (1928-1967), από δύο ετών διαγνώστηκε ότι πάσχει από άσθμα μια ασθένεια που τον υποχρέωνε να παραμένει για πολύ καιρό στο κρεβάτι. Όπως έχει γραφτεί κατά κόρον, αυτό του άνοιξε τις πόρτες δύο μυθικών κόσμων: των βιβλίων και του σκακιού. Το 1939 ταξίδεψε με τον πατέρα του στο Μπουένος Άιρες και παρακολούθησαν τη Σκακιστική Ολυμπιάδα. Το 11χρονο παιδί μαγεύτηκε από την παρουσία του κορυφαίου Κουβανού Καπαμπλάνκα. Άρχισε να παίζει σε τοπικά τουρνουά και το 1948 συγκαταλέγεται στην ομάδα της Ιατρικής Σχολής και αγωνίζεται στη Σκακιστική Πανεπιστημιάδα.
To 1962 συμμετέχει στην επίδειξη σιμουλτανέ του Νάιντορφ και αποσπά ισοπαλία! Κάποιοι θα σπεύσουν να αμφισβητήσουν το μέγεθος της επιτυχίας, αναφέροντας ισοπαλίες του Νάιντορφ με ισχυρούς της πολιτικής, όπως ο Τσόρτσιλ, ο Χρουστσόφ, ο Σάχης, ο Περόν, ο Κάστρο κ.ά.
Χιουμοριστική και ενδεικτική του χαρακτήρα του Σοβιετικού γκρανμέτρ Κορτσνόι είναι η περιγραφή της αναμέτρησης του Τσε μαζί του, σε ένα σιμουλτανέ το 1963 στην Αβάνα. Λίγο πριν αρχίσει το σιμουλτανέ, ένας αξιωματούχος πλησίασε τον Κορτσνόι και του είπε ότι μεταξύ των αντιπάλων του είναι και ο Τσε, ο οποίος θα έμενε πολύ ευχαριστημένος αν η παρτίδα τους έληγε ισόπαλη. Το βράδυ, στο ξενοδοχείο, ρώτησε ο Ταλ τον Κορτσνόι τι έκανε. «Τους νίκησα όλους», απάντησε ο μαχητικός γκρανμέτρ. «Και τον Τσε;», απόρησε ο Ταλ. «Ναι, δεν είχε ιδέα από Καταλανική!»
Όπως αναφέρουμε σε άλλο σημείο, ο Τσε Γκεβάρα πρωτοστάτησε στην επανέναρξη των τουρνουά εις μνήμην Καπαμπλάνκα, ενέταξε το σκάκι στο πρόγραμμα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού και προετοίμασε την υποδειγματική Σκακιστική Ολυμπιάδα της Αβάνας, το 1966. Οι περισσότεροι από τους 300 εκπροσώπους των 52 χωρών ανυπομονούσαν να τον συναντήσουν. Δεν τον είδε κανείς!
Είναι ειρωνεία αλλά ο Τσε δεν κατάφερε να παρακολουθήσει τους αγώνες αφού το πεπρωμένο τον καλούσε κοντά σε καταπιεζόμενους λαούς για να αγωνιστεί μαζί τους.
Στις 3 Νοεμβρίου η διεθνώς αναγνωρίσιμη φυσιογνωμία μεταμφιέζεται (κοντοκουρεμένος, χωρίς γένια, με λευκούς κροτάφους, με ψεύτικα δόντια, γαλιά και παραγεμίσματα σε διάφορα σημεία του σώματός του, ώστε να φαίνεται πιο παχύς) και αναχωρεί από την Αβάνα προς το Μοντεβιδέο και από εκεί, στην πρωτεύουσα της Βολιβίας Λα Παζ. Λίγο καιρό νωρίτερα ο πρώην Πρόεδρος της Αργεντινής Χουάν Περόν του είχε πει: «Δεν θα επιζήσεις στη Βολιβία. Ανάβαλέ το. Ψάξε για εναλλακτικές. Μην αυτοκτονήσεις».
Ο ίδιος είχε δηλώσει κάποτε: Το σκάκι είναι η δεύτερη φιλενάδα μου! Η καταλυτική του επίδραση στο σκάκι της Κούβας φαίνεται και σε μια όμορφη έκφραση που είναι κατανοητή καλύτερα μόνο στα αγγλικά. In Cuba you cannot spell chess without “che’. Ή σε ελεύθερη απόδοση, στην Κούβα δεν μπορείς να αναφέρεις τη λέξη σκάκι χωρίς να αναφέρεις και τον Τσε.
Ο θρυλικός κομαντάτε, το 1964 σε μια κουβέντα με τον θερμό τότε κομμουνιστή Τσέχο γκρανμέτρ Πάχμαν είχε δώσει ένα δείγμα της βαθιά αντικομφορμιστικής νοοτροπίας του, που δεν του επέτρεπε ποτέ να εφησυχάζει. Όπως παραθέτει ο Πάχμαν, ο Τσε, που ήταν τότε Υπουργός Βιομηχανίας, είχε πει: «Ξέρεις, σύντροφε Πάχμαν, δεν διασκεδάζω να είμαι υπουργός. Θα προτιμούσα να παίζω σκάκι όπως εσύ από το να οργανώνω μια επανάσταση στη Βενεζουέλα». Για να απαντήσει ο Πάχμαν: «Κοίτα σύντροφε. Φυσικά είναι ενδιαφέρον να οργανώνεις μια επανάσταση αλλά το να παίζεις σκάκι είναι αρκετά πιο ασφαλές». Λίγα χρόνια αργότερα ο Τσε θα έβρισκε το θάνατο στη Βολιβία. Το 1999 η FIDE, η παγκόσμια σκακιστική ομοσπονδία, απένειμε τιμητικά μετά θάνατο στον Τσε τον τίτλο του «Μεγάλου Ιππότη της FIDE».
Το όγδοο χρυσό των Σοβιετικών
Η ανανεωμένη σοβιετική ομάδα με επικεφαλής τον παγκόσμιο πρωταθλητή Πετροσιάν και άλλους 5 γκαν μετρ, (Σπάσκι, Ταλ, Στάιν, Κορτσνόι, Πολιουγκαέβσκι), ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες και κέρδισε το όγδοο συνεχόμενο χρυσό μετάλλιο, με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ουγγαρία να παίρνουν το ασημί και το χάλκινο, αντίστοιχα.
Ενώ στους αγώνες είχαμε μια περαιτέρω αύξηση του αριθμού συμμετεχόντων λυπηρό ήταν το γεγονός ότι οι χάλκινοι Ολυμπιονίκες του 1964 δεν αγωνίστηκαν αφού η Δυτική Γερμανία αποφάσισε να μποϊκοτάρει την Ολυμπιάδα της Αβάνας για πολιτικούς λόγους. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, λίγα μόλις χρόνια μετά την κρίση της Κούβας, δεν δίστασαν να έρθουν στην Αβάνα έχοντας τον Φίσερ στην πρώτη σκακιέρα. Η Χιλιανή Μπέρνα Καράσκο ήταν η τρίτη γυναίκα που εμφανίστηκε σε Ολυμπιακούς αγώνες, ενώ συνολικά συμμετείχαν περίπου 300 παίκτες από όλες τις ηπείρους.
Οι προκριματικοί όμιλοι ξεκίνησαν στις 26 Οκτωβρίου και η ΕΣΣΔ τερμάτισε άνετα πρώτη. Οι τελικοί άρχισαν στις 4 Νοεμβρίου με ένα παράξενο αίτημα του αρχηγού της της αμερικανικής ομάδας που ζήτησε να αναβληθούν όλοι οι αγώνες του Φίσερ και της Αμερικανικής ομάδας που έπεφταν σε Εβραϊκό Σάββατο. Ο Φίσερ αν και είχε Εβραϊκές ρίζες, είχε γίνει μέλος της Χριστιανικής Παγκόσμιας Εκκλησίας του Θεού, μιας ακραίας φατρίας του Χριστιανισμού που απαγορεύει στα μέλη της να κάνουν οποιαδήποτε δραστηριότητα από την Παρασκευή στις 6 μ.μ. έως το Σάββατο στις 6 μ.μ. Η πρόταση απορρίφθηκε από τον επικεφαλής διαιτητή, και η ομάδα της Δανίας απέρριψε την αμερικανική πρόταση για διεξαγωγή του αγώνα ΗΠΑ-Δανίας την Παρασκευή στις 4 μ.μ. Αυτό τελικά δεν ήταν πρόβλημα αφού οι Αμερικανοί και χωρίς τον Φίσερ κέρδισαν άνετα 3,5-0,5 αφού ο Μπερν νίκησε τον Λάρσεν. Η συνέχεια των αγώνων επισκιάστηκε από ένα τεράστιο σκάνδαλο, που δεν είχε γίνει ξανά στους Ολυμπιακούς. Οι αγώνες του 2ου γύρου των τελικών έπρεπε να ξεκινήσουν Σάββατο, στις 16:00, δύο ώρες πριν ο Φίσερ αποσυνδεθεί από τις πνευματικές αναζητήσεις του. Δεδομένου ότι η βασική συνάντηση ήταν ΗΠΑ-ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ ζήτησαν ο αγώνας τους εναντίον της ΕΣΣΔ θα αλλάξει ώρα υπό την απειλή της αποχώρησής τους. Η απάντηση ήταν ένα καθαρό «όχι». Οι Αμερικανοί σε απάντηση δεν εμφανίστηκαν στην αίθουσα των αγώνων, αλλά δεν έφυγαν από την Αβάνα και επέστρεψαν την επόμενη μέρα. Μια τεράστια σύγκρουση με βαθύ πολιτικό υπόβαθρο εξερράγη σύντομα. Οι Αμερικανοί περίμεναν τη θέση της FIDE και ο πρόεδρος της Folke Rogard πρότεινε να θεωρηθεί το 2-2 ως αποτέλεσμα της συνάντησης. Ίσως έπειτα από ισχυρή πολιτική πίεση οι Σοβιετικοί συμφώνησαν τελικά να επαναλάβουν τον αγώνα μετά τον 9ο γύρο. Η συνάντηση αυτή ήταν ίσως η πιο διάσημη σύγκρουση στην ιστορία των Ολυμπιάδων σκακιού.
Από την ΕΣΣΔ έλειπε ο Πετροσιάν και κατά συνέπεια ο Σπάσκι θα έπρεπε να αντιμετωπίσει ένα Φίσερ που ήθελε πάση θυσία νίκη. Η ΕΣΣΔ αναδείχτηκε νικήτρια με 2,5-1,5 χάρη στον Ταλ που νίκησε τον Μπερν. Στους τελευταίους 3 γύρους η ΕΣΣΔ εξασφάλισε με άνεση το χρυσό μετάλλιο.
Η Σοβιετική ομάδα κέρδισε το Πρωτάθλημα για όγδοη φορά, δείχνοντας πειστική φόρμα καθ’ όλη τη διάρκεια των αγώνων αφού παραχώρησε μόνο μία ισοπαλία. Τρεις από τους σοβιετικούς παίκτες έκαναν επίσης τα καλύτερα σκορ (Πετροσιάν, Ταλ, Κορτσνόι). Είναι ενδιαφέρουσα η αιτία για την οποία ο Ταλ δεν αγωνίστηκε στους 5 πρώτους γύρους. Ο λόγος; Μια μπουκάλα κατέληξε στο κεφάλι του σε ένα παρατράγουδο που έγινε σε ένα μπαρ λίγο πριν από την έναρξη των αγώνων. Ευτυχώς τα τραύματα επουλώθηκαν και ο Ταλ επανήλθε δριμύτερος. Με 11 νίκες, καμία ήττα και 2 ισοπαλίες πήρε άνετα το χρυσό μετάλλιο. Η δεύτερη θέση που πέτυχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες οφείλεται κυρίως στον Φίσερ, ο οποίος έκανε μια αξιοθαύμαστη ατομική εμφάνιση. Η Κούβα έκανε τεράστια εντύπωση στα προκριματικά αλλά στη συνέχεια ήταν εντελώς απογοητευτική και κέρδισε μόλις 2 παιχνίδια στον τελικό.
Όσοι ήταν αρκετά τυχεροί για να βρεθούν στην Αβάνα για τους αγώνες μίλησαν μόνο με τα καλύτερα λόγια και εξετίμησαν ιδιαίτερα τη φιλοξενία των Κουβανών. Πλήρως υποστηριζόμενοι από την κυβέρνηση και τον κουβανικό λαό, οι διοργανωτές, με επικεφαλής τον Χοσέ Λουίς Μπαρέλας, έδωσαν ένα τέλειο παράδειγμα οργάνωσης και δουλειάς.
Ελληνική επιτυχία!
H Εθνική Ελλάδας πραγματοποίησε πολύ καλή εμφάνιση καταλαμβάνοντας την 32η θέση ανάμεσα σε 52 χώρες. Σημείωσε 43 βαθμούς σε 80 παρτίδες (33 νίκες, 20 ισοπαλίες 27 ήττες) και το ποσοστό επιτυχίας 53,8% ήταν το υψηλότερο έως τότε. Αγωνίστηκε στον 3ο όμιλο της τελικής φάσης και τερμάτισε στην 4η θέση ανάμεσα σε 14 ομάδες.
Μια σύγκριση με τα ποσοστά των προηγούμενων Ολυμπιάδων δείχνει το μέγεθος της επιτυχίας: 1950: 20%, 1952: 34,8%; 1954: 35,4%, 1956: 37,5%, 1958: 42,8%, 1960: 34,4%, 1962: 30,26%, 1964: 46,3%.
Στην πρώτη σκακιέρα ο Λάζαρος Βυζαντιάδης, πρωταθλητής Ελλάδας, με 6 νίκες, 6 ισοπαλίες και 6 ήττες (ποσοστό επιτυχίας 50%) ξεπέρασε τις προσδοκίες έχοντας ένα ιδιαίτερα δύσκολο πρόγραμμα. Πολύ καλές παρουσίες και από τον Νίκο Ορνιθόπουλο στη 2η σκακιέρα (10 / 2 / 6 / 61,1%), τον Τάσο Αναστασόπουλο στην 3η (6 / 4 / 6 / 50%), τον Γρηγόρη Μπάστα στη 4η (3 / 3 / 4 / 45%) και υψηλό ποσοστό επιτυχίας από τον Χρήστο Παπαποστόλου στην 1η αναπληρωματική (8 / 4 / 3 / 66,7%). Ως δεύτερος αναπληρωματικός έπαιξε ο Δημήτρης Καπράλος (1 ισοπαλία / 2 ήττες ποσοστό 16,7%).
Ο Μπάστας (μοναδική εμφάνιση σε Ολυμπιάδα) και ο Καπράλος συμπεριελήφθησαν στην ομάδα επειδή ο Χρήστος Κόκκορης (δεύτερος στο πρωτάθλημα Ελλάδας) και ο Παναγιώτης Παναγόπουλος (τρίτος) δεν μπόρεσαν να ταξιδέψουν στην Αβάνα για διάφορους λόγους.
Η Εθνική Κύπρου (Κλεώπας, Κωνσταντίνου, Λάντσιας, Μαντέλια, Χαρικλής) κατέλαβε την προτελευταία θέση.
Με σοφέρ τον πρέσβη!
Ο Νίκος Ορνιθόπουλος είχε επιλεγεί να αγωνιστεί με την Εθνική μας στην Ολυμπιάδα της Αβάνας, το 1966. Μια μέρα πριν την αναχώρηση δεν του έχουν χορηγήσει διαβατήριο. Τελικά, μετά από πιέσεις και παρακλήσεις σκακιστικών παραγόντων, το υπουργείο Εσωτερικών δέχεται να το εκδώσει (ίσως συνέβαλε και η είδηση που κυκλοφόρησε στις 19.10.66, ότι οι ΗΠΑ επέτρεψαν στην σκακιστική τους ομάδα να συμμετάσχει στους αγώνες της Κούβας!) και εδώ αρχίζει μια μικρή περιπέτεια: Ο γηραιός υπουργός Ζαΐμης φθάνει στο γραφείο του γύρω στις 11 το πρωί και, υποβασταζόμενος, αρχίζει να ανεβαίνει τις σκάλες με ρυθμό που στα μάτια του Νίκου, με τη φόρτιση από την αγωνία, φαντάζει σαν την μεγαλύτερη διαδρομή που έχει παρακολουθήσει ποτέ…
Αγώνας δρόμου, στη συνέχεια, για να πάρει βίζα από την πρεσβεία της Κούβας και να προλάβει το αεροπλάνο. Εδώ στάθηκε τυχερός: Ο πρέσβης, εκτιμώντας την κατάσταση, τον μεταφέρει με το δικό του αυτοκίνητο στο αεροδρόμιο!
Πηγή : Αυγή
